طرح منظر راه یک موضوع اجتماعی است که با طرح هندسی راه آمیخته می‌شود، بنابراین باید این دو موضوع از ابتدا باهم مورد مطالعه قرار گیرد تا نیازهای یکدیگر را پاسخگو باشند و نهایتاً خروجی مدنظر از اجرای این طرح منجر به بهبود منظر راههای کشور شود.
ما ایرانی‌ها پیشگام ساخت جاده در دنیا هستیم و معماری و منظر راه در ایران یک مسئله تاریخی است مسیر شاهی و راه ابریشم مصداق این مدعا است؛ جاده شاهی و جاده ابریشم عنوان یکی از راههای اصلی و مهم در طول تاریخ به حساب می‌آیند که از دل آنها اسطوره‌ها و داستان‌ها خلق شده و امروز نیز به دنبال احیا آنها هستیم پس بحث معماری و منظر راه بحث امروز نیست.
باید بپرسیم چرا موضوع منظر راه در دوره‌هایی فراموش شده است؟ برای مثال در دوره جاده شاهی موضوع کاروانسرا، برج‌های خبررسانی، ایستگاه‌های پستی، پلیس سواره و همه الزاماتی که با جاده پیوند خورده وجود داشته است به عنوان مثال معماری کاروانسراهای بین راهی در این مسیر نشان از وجود نگاه منظر راه در سازندگان آن دارد، مثلاً اگر جاده ابریشم را در نظر بگیرید و کاروانسراهایی که در مسیر این جاده وجود دارد را بررسی کنید متوجه می‌شوید که معماری و بافت تاریخی این کاروانسراها یکی از مهمترین موضوعاتی است که از آن تحت عنوان معماری و منظر راه یاد می‌کنیم.
معماری هر کاروانسرا مطابق با ویژگی‌های جغرافیایی محل، جاده و بافت شهرهای مسیر بوده است که به زبان امروزی نشان دهنده پیوند موضوع منظر راه با اقلیم و زیست بوم آن محل است؛ در قدیم جاده‌ای تحت عنوان جاده سنگی از گرمسار عبور می‌کرده است که محور اتصال شمال کشور به اصفهان بوده و کاروانسرای قصر بهرام در آن ساخته شده بود، بررسی معماری ساخت این کاروانسرا نشان می‌دهد که در ساخت آن از مصالح سنگی کوهی همان منطقه استفاده شده و معماری ایرانی آن متناسب با شرایط کویری منطقه است، جاده منتهی به این کاروانسرا هم سنگی است؛ در گردنه آهوان در سمنان یعنی در مسیر جاده ابریشم نیز دو کاروانسرا مربوط به قرون 5 و 11 هجری با فاصله صد متر و با دو معماری متفاوت در کنار هم قرار دارد که سندی تاریخی از روند تغییرات در سبک معماری است؛ از سوی دیگر نزدیکی این دو کاروانسرا به هم نشانی از توسعه تجارت در طول سالیان و سرمایه گذاری در مجاورت راه‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی دارد.
بنا بر این شواهد می‌توان گفت در تاریخ راهسازی ایران از همان ابتدا به معماری راه، نوع راه و فضاهای مورد استفاده مسافران توجه ویژه شده است.
البته این نگاه نزد برخی نمایندگان مجلس و گروهی از کارشناسان و متولیان امر وجود دارد که ساخت راه به عنوان یک ابزار ارتباطی دارای اهمیت است و به ساخت راه به لحاظ فنی و ایمنی باید توجه کرد و منظر و معماری مسائلی دست‌چندم است.
دیدگاه‌های مختلف در رابطه با موضوعات مختلف در جامعه طرح می‌شود، در رابطه با این موضوع هم برخی از کارشناسان از راه به عنوان مقصد سفر یاد می‌کنند و برخی دیگر معتقدند راه تنها مسیری ارتباطی است که با نگاهی ابزاری فقط برای رسیدن از آن استفاده می‌شود اما نگاهی به تاریخچه راهسازی در ایران و جهان و ادبیات علمی موجود در این زمینه مشخص می‌کند که خود راه مقصد سفر به حساب می‌آید و نباید به راه نگاه ابزاری داشت.
از طرفی علاوه بر اینکه راه می‌تواند مقصد گردشگری باشد، موضوع معماری راه با ایمنی ارتباط تنگاتنگ دارد، کریدور شرق به غرب کشور که پایتخت را به شهر مقدس مشهد وصل می‌کند، حدفاصل سبزوار تا نیشابور و مشهد دارای جاده‌ای چهاربانده و استاندارد است، اما در ایام تعطیلات نوروزی یکی از حادثه خیزترین محورهای کشور محسوب می شود و تلفات رانندگی زیادی در این ایام در این مسیر رخ می‌دهد، علت عمده این تلفات خروج از جاده و انحراف و واژگونی رانندگان به خاطر خستگی چشم و خواب‌آلودگی است؛ ما جاده را ساخته‌ایم اما از آنجا که نگاهمان به راه به عنوان مقصد گردشگری نبوده است؛ به فکر خستگی راننده و مسافر نبوده‌ایم و با وجود ساخت بزرگراه، ایمنی حداکثری تامین نشده است و مبالغه نیست اگر بگوییم عدم توجه به منظر راه کاهش ایمنی نیز به همراه داشته که این موضوعی قابل واکاوی است.
منظر راه در نگاه عامه مردم این تعریف را ندارد، بیشتر مردم فکر می‌کنند منظر راه موضوعی است فانتزی که در اولویت نیست و اصلا ارتباطی با ایمنی و سلامتی ندارد.
منظر راه با تعریفی که عموم از آن دارند فرق دارد و به معنای چشم انداز نیست. منظور ما از منظر راه (land scape) است، یعنی هر آن چیزی که در طبیعت به طور طبیعی به وجود آمده و یا آنچه در تعامل انسان با طبیعت در یک محیط ایجاد شده باشد.
وقتی از منظر راه صحبت می‌کنیم همه ملاک‌ها در آن وجود دارد؛ مثلاً رابطه منظر راه با سرمایه‌گذاری، رابطه منظر راه با گردشگری، رابطه منظر راه با ایمنی، رابطه منظر راه با محیط زیست، رابطه منظر راه با مسئولیت اجتماعی و حقوق شهروندی باید بررسی شود.
پل‌ها یکی از عناصر سازنده جاده‌ها هستند که می‌‌توانند علاوه بر ایجاد یک منظر زیبا و تامین ایمنی و تسهیل تردد، به عنوان محلی برای گردشگری مورد استفاده قرار بگیرند، این امر نیازمند فرهنگ سازی برای حضور سرمایه‌گذاران در این بخش‌ها است که تا کنون مغفول مانده بود.
همین حالا یک پل تک پایه کابلی بزرگ در جاده هراز که یکی از زیباترین جاده‌های ایران محسوب می شود درحال ساخت است، رابطه معماری راه و منظر راه با سرمایه گذاری در این پروژه اینگونه معنا پیدا می‌کند که پیشنهاد شده روی تک پایه پل آسانسور نصب شود و مجموعه رستورانی در فضای داخلی پل ایجاد کنند، برای تحقق این امر باید سرمایه گذاران ورود پیدا کنند.
ما نتوانستیم از راه‌هایی که سال‌ها میراثی مادی و معنوی برای ما ایجاد کردند، استفاده کنیم و آنها را توسعه دهیم، وقتی درباره گردشگری راه صحبت می‌کنیم جاده ابریشم و داستان‌های مارکوپولو به ذهن می‌آید که به عنوان یک سند تاریخی قرن‌هاست از آن استفاده شده است، باید پرسید چرا امروز دوباره چنین داستان ها و روایتی‌هایی از دل جاده ها بیرون نمی آید؟ وقتی در هر 30 تا 40 کیلومتر جاده ابریشم و جاده شاهی یک کاروانسرا ساخته شده یعنی به موضوع ایمنی، سرعت و سلامت توجه شده است؛ ما قابلیت برگشت به آنچه که قرن‌ها در ایران رواج داشته است را داریم، همه این موضوعات در جاده‌های ایران قابلیت واکاوی دارد و باید آنها را دوباره احیا کنیم. طرح جامع ساماندهی منظر راههای کشور گامی اساسی در این راه به حساب می آید.
طرح جامع ساماندهی منظر راههای کشور در خصوص منظر راه و ساخت راه است، در این آیین نامه با توجه به نیازهایی که برای راه‌ها احساس شده تقسیم‌بندی صورت پذیرفته و طرح های مختلف منظر راه را توضیح داده است.
در این آیین‌نامه «طرح جامع منظر راه» در نظر گرفته شده که بر اساس آن راهبردهای اصلی منظر راه یعنی ویژگی های کلیدی راه در کشور تبیین می‌شود،همچنین موضوع «طرح منظر کریدور» مطرح شده است که یعنی راهی که در آن منظر طراحی می‌شود باید چه سیاست ها و ویژگی های خاصی در آن لحاظ شود.
در بخش دیگر این آیین‌نامه «طرح بخشی منظر راه» مطرح شده است که روی بخش خاصی از مسیر تمرکز دارد؛ همچنین این آیین نامه به ما می‌گوید که معماری طرح‌ها و تونل‌ها و همه احجام و ابنیه فنی باید در مسیرهای مختلف، متفاوت باشد.
نکته مهم که در این میان باید به آن دوباره تاکید شود این است که طرح منظر راه یک موضوع اجتماعی است که با طرح هندسی راه آمیخته می‌شود، پس این دو باید از ابتدا با هم مطالعه شوند تا ضمن هم‌پوشانی نیازهای یکدیگر را نیز پاسخگو باشند، زیرا اگر باهم در نظر گرفته نشوند در حین اجرا با مشکل روبرو خواهیم شد و نهایتاً خروجی مدنظر را به دست نمی‌آوریم.
حبیب خراسانی/ کارشناس حمل و نقل
منبع: فارس
انتهای پیام/
